Een mantelzorgwoning op mijn erf bouwen: wat zijn de mogelijkheden?

“Kan ik een mantelzorgwoning op mijn erf bouwen?” Deze vraag krijgen wij regelmatig, maar het antwoord is niet altijd eenvoudig. Is er sprake van een aantoonbare zorgbehoefte, dan zijn de mogelijkheden ruim. Is die behoefte er niet, dan kan het een stuk lastiger zijn. In dit blog vertel ik je meer over de regels, opties en eventuele alternatieven.

Aanleiding

De aanleiding voor de vraag hierboven is heel divers. Vaak is het agrarisch bedrijf overgenomen door een zoon of dochter, terwijl de ouders nog niet ‘naar het dorp’ willen verhuizen. Ze zijn gehecht aan hun vrijheid, werken nog mee op het bedrijf of passen op de kleinkinderen. Er zijn genoeg redenen om op het erf te blijven wonen. Ook komt het voor dat ouders na jaren in het dorp gewoond te hebben, weer terug willen keren naar het vertrouwde erf. Omdat ze steeds meer zorg nodig hebben of omdat één van de ouders is overleden en de ander niet alleen wil blijven.

Wat we steeds vaker zien, is dat kinderen tevergeefs zoeken naar betaalbare woonruimte. Ze wonen langer thuis, maar vinden dit geen ideale situatie. Een ‘mantelzorgwoning’ op het erf kan dan een passende oplossing zijn.

Wanneer is er eigenlijk sprake van mantelzorg?

Lang niet elke situatie valt onder mantelzorg. Mantelzorg is veel meer dan "elkaar helpen". Het is intensieve zorg of ondersteuning door iemand uit de directe sociale kring. Om in aanmerking te komen voor een mantelzorgwoning, moet aangetoond kunnen worden dat die zorg nodig is. Dit kan bijvoorbeeld met een verklaring van een huisarts, wijkverpleegkundige of een andere door de gemeente aangewezen deskundige. 

Waar hangt het vanaf?

Of een mantelzorgwoning is toegestaan, hangt af van het omgevingsplan en de bouwregels van de gemeente. In veel gevallen mag een mantelzorgwoning vergunningvrij worden gerealiseerd, mits voldaan wordt aan de voorwaarden uit het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en het omgevingsplan van de gemeente. Vrijwel alle gemeenten hanteren deze landelijke regels.

Een ‘losse’ mantelzorgwoning mag zonder omgevingsvergunning in het buitengebied worden gerealiseerd als het een bouwwerk betreft dat geheel of in delen kan worden verplaatst. Denk hierbij aan een woonunit, woonwagen of ander verplaatsbaar gebouw. De oppervlakte van een ‘losse’ mantelzorgwoning mag maximaal 100 m² bedragen. Het is ook mogelijk om vergunningvrij een bestaand bedrijfsgebouw of een gedeelte daarvan om te bouwen tot mantelzorgwoning. Er gelden dan geen regels voor de maximale oppervlakte. De mantelzorgwoning moet wel op het erf worden geplaatst, binnen het zogenoemde ‘achtererfgebied’. 

Zijn er geen regels bij vergunningvrij bouwen?

Vergunningvrij betekent niet dat er helemaal geen regels gelden. De mantelzorgbehoefte moet met een verklaring aangetoond kunnen worden. In de mantelzorgwoning mag alleen een huishouden van maximaal twee personen wonen, waarvan één persoon mantelzorg ontvangt of verleent. Ook moet de mantelzorgwoning voldoen aan de technische eisen uit het Bbl, waaronder eisen over brandveiligheid, isolatie, constructie en ventilatie. En ga je een bestaand gebouw of een gedeelte daarvan ombouwen tot mantelzorgwoning, dan kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn, onder andere met betrekking tot de constructie en brandcompartimentering.

Wat is er veranderd?

Sinds de Omgevingswet in werking is getreden, hebben gemeenten meer ruimte om eigen regels voor mantelzorgwoningen vast te stellen. Een gemeente kan bijvoorbeeld de vergunningvrije mogelijkheden voor een mantelzorgwoning beperken door strengere richtlijnen over afmetingen (zoals oppervlakte of hoogte) in het omgevingsplan op te nemen. Maar het kan ook zijn dat een gemeente ruimer beleid voert en meer vergunningvrije mogelijkheden biedt. 

Mantelzorg is niet altijd een oplossing

Een mantelzorgwoning is niet voor elke situatie een oplossing. Senioren worden steeds vitaler. Vaak is er al behoefte aan ‘samenwonen’ op het erf voordat er een zorgbehoefte is. Omdat een zorgindicatie ontbreekt, is een mantelzorgwoning dan niet toegestaan. 

Gelukkig spelen steeds meer gemeenten in op deze behoefte door beleid te maken voor ‘pré-mantelzorgwoningen’ of ‘(meer)generatiewoningen’. Hiermee kunnen situaties mogelijk worden gemaakt waarin ouders en kinderen samen op het erf wonen zonder zorgindicatie. Dit kan veelal met een tijdelijke omgevingsvergunning.

Wetsvoorstel familiewoningen

Demissionair minister Mona Keijzer heeft begin dit jaar het wetsvoorstel ‘Wet Versterking Regie op de Volkshuisvesting’ ingediend. Deze wet moet overheden meer mogelijkheden geven om te sturen op waar, hoeveel en voor wie er wordt gebouwd, zodat het woningtekort effectiever kan worden aangepakt.

Een onderdeel van het wetsvoorstel gaat over zogenaamde ‘familiewoningen’. Het voorstel maakt het, naast mantelzorgwoningen, ook mogelijk om extra woningen voor eerstegraads familieleden (ouders, kinderen en grootouders) op het eigen erf vergunningvrij te realiseren. De precieze voorwaarden daarvoor worden nog uitgewerkt. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel inmiddels aangenomen; het wachten is nu op goedkeuring door de Eerste Kamer. De beoogde ingangsdatum van de wet is 1 juni 2026.

Wil je weten wat mogelijk is op jouw erf?

Wil je een mantelzorgwoning op het erf realiseren? Of wil je weten welke andere woonvormen binnen jouw gemeente mogelijk zijn? Onze RO-adviseurs helpen je graag! Je kunt vrijblijvend contact opnemen met mij via 0618962801 en gerdine@bijvanbuiten.nl - of bel naar 0475 49 44 07.